Brandnetel
Inhoudsopgave
- Beschrijving van de brandnetel
- Brandnetel in de keuken
- Brandnetel in de volksgeneeskunde
- Brandnetel in de tuin
- Brandnetel bestrijding
Beschrijving van de brandnetel
De brandnetel (Urtica dioica) behoort tot de brandnetelfamilie (Urticaceae). Er wordt onderscheid gemaakt tussen de “grote brandnetel”, die tot anderhalve meter hoog kan worden, en de “kleine brandnetel” - beide zijn geschikt voor consumptie.
De bladeren staan in paren tegenover elkaar, zijn grof getand en licht (jongere bladeren) tot donkergrijsgroen (oudere bladeren). De stengels en bladeren zijn overvloedig bedekt met brandharen. Deze breken af bij de geringste aanraking en laten het netelgif vrij. Het veroorzaakt een onaangename maar onschadelijke huidirritatie. U kunt de pijnlijke ervaring vermijden door de plant van onderaf aan te raken. Als u brandnetels wilt oogsten, kunt u echter het beste handschoenen dragen. Die irritatie kan overigens met bladeren van de Grote weegbree bestreden worden. Grote weegbree vindt u meestal vlak bij de brandnetel in de buurt.
Brandnetels zijn te vinden in goed onderhouden parken en gazons, maar ook in natuurlijke weiden, aan de rand van bossen, in uiterwaarden of andere vochtige gebieden. Tuinders zouden eigenlijk blij moeten zijn om ze te zien. Het is een indicator dat de grond bijzonder vruchtbaar en rijk aan voedingsstoffen is.
Brandnetel in de keuken
De uiteinden van de brandnetelscheuten (“bladeren”) hebben een spinazieachtige smaak, terwijl de zaden een nootachtige smaak hebben.
De jonge scheuttoppen, zaden en bloemknoppen zijn geschikt voor consumptie.
Brandnetels werden vooral tijdens en na de oorlog gebruikt als groenteplant. Daardoor heeft het nog steeds het imago van “armeluisvoedsel”, maar het heeft pas de laatste jaren een renaissance beleefd.
De uiteinden van brandnetelscheuten kunnen worden gekookt. Ondanks de brandharen kunnen brandnetels ook rauw worden gegeten. Om dit te doen, worden de uiteinden van de scheuten bijvoorbeeld gerold met een deegroller en “onschadelijk gemaakt”; door ze in een blender te hakken, worden de brandharen ook onschadelijk gemaakt. U kunt de brandnetel ook een paar seconden blancheren.
De zaden worden vers, gedroogd of geroosterd gebruikt als specerij of gewoon om te knabbelen, als muesli- of saladebeleg.
Brandnetel wordt gebruikt als een veelzijdig aromakruid in een breed scala aan gerechten of als salade-ingrediënt. Een klassieke toepassing is in spinazie (brandnetelspinazie). De smaak past net zo goed bij gerechten met eieren, zoals omeletten, eiergerechten, quiches of gebakken in beslag. Het is een populair ingrediënt in soepen en pastagerechten.
Brandnetels worden ook gebruikt in dranken zoals groentesappen, (groene) smoothies of gedroogd als thee. Een pesto van brandnetels (kruidenpasta voor pasta of broodbeleg) heeft een bijzonder hartige smaak.
Brandnetel in de volksgeneeskunde
Brandnetels zijn rijk aan eiwitten en bevatten mineralen zoals calcium, magnesium, kalium, ijzer, foliumzuur en silicium en vitamine A en C. De zaden bevatten linolzuur, een essentieel meervoudig onverzadigd vetzuur (omega-6 vetzuur) en vitamine E.
De concentratie aan geneeskrachtige stoffen is het hoogst in de top van de plant, en dan nog vooral in het vroege voorjaar.
Van grote brandnetel oogst u dan ook deze jonge toppen: de bovenste twee tot vier blaadjes. Dat gaat het beste in de maand april, wanneer de brandnetel na de lange winterrust weer boven de grond komt. Als u een brandnetelplek in deze periode regelmatig “door plukt”, zullen de wortels van de plant telkens opnieuw toppen vormen, die boven de grond uit groeien. Dan kunt u dus opnieuw plukken. U hoeft niet bang te zijn dat u de wortels uitput door steeds de bovengrondse blaadjes te plukken: in de wortel zit zo veel groeikracht en energie opgeslagen, dat brandnetel vrijwel onuitroeibaar is.
De kleine brandnetel is het jaar rond te oogsten, ook tijdens de bloei. Hij is altijd krachtiger dan de grote brandnetel.
Brandnetel verhoogt de uitscheiding van urinezuur vanuit de weefsels naar het bloed en vanuit het bloed, via de nieren, uit het lichaam. Urinezuur is een afvalproduct van de eiwitstofwisseling. Urinezuur die het in het lichaam aanwezig blijft, wordt met allerlei ziekten in verband gebracht, zoals gewrichtsaandoeningen (reuma, jicht).
Brandnetel verhoogt ook de werking van de pancreas en verlaagt de bloedsuikerspiegel.
Brandnetel werkt opbouwend door de rijkdom aan mineralen
Brandnetel is ook goed te verwerken in zalf. Deze brandnetelzalf is heel divers inzetbaar, en zou in geen enkele EHBO-kast mogen ontbreken. U kunt brandnetelzalf gebruiken als trekzalf (bij onderhuidse ontstekingen), als brandzalf en als prikzalf (tegen bv. muggen of wespen of tegen brandnetel prikken)
Brandnetel in de tuin
De plant dient als broedplaats voor ongeveer 50 inheemse vlindersoorten. Zo leggen de pauwvlinder, de kleine vos, de admiraal en de landkartelaar hun eitjes op de stengels van brandnetels. De rupsen vinden hier energierijk voedsel. En als ze genoeg brandnetels te eten hebben, zullen ze niet naar de groenteplanten in de tuin trekken. Een klein stukje brandnetel is dus erg nuttig.
Brandnetel duidt op stikstofrijke grond
De brandnetel is ook een zogenaamde indicatorplant. Waar hij groeit, is het meestal niet nodig om te bemesten. Dit komt omdat de grond veel stikstof bevat, rijk is aan humus en vochtig. Dit maakt het een goede plek voor tomaten, paprika's, kool, pompoenen, courgettes en komkommers.
Brandnetelgier is een goede meststof voor groente en bloemen. Als aftreksel heeft ze een goede werking tegen bladluizen.
Brandnetel bestrijding
Op de verkeerde plek is de brandnetel met zijn vele uitlopers en brandharen echter een niet graag gezien onkrui
De schade veroorzaakt door brandnetels
De een- tot meerjarige kruidachtige planten groeien voornamelijk in stikstofrijke grond en zijn stikstofvoeders. In vergelijking verdringen brandnetels planten die minder goed gedijen op dergelijke bodems.
De brandnetel vormt snel plukjes en breed vertakte wortelstelsels. Als hij zich eenmaal heeft gevestigd, is hij moeilijk weg te krijgen. De brandnetel kan zich met zijn worteluitlopers door de hele tuin verspreiden en plant zich efficiënt voort door zichzelf uit te zaaien.
De meest efficiënte en beste manier om brandnetels te bestrijden is in de lente, voordat het bloeiseizoen in april begint.
De volgende maatregelen zijn doeltreffend gebleken:
1. Brandnetel met de hand verwijderen
Wieden is vooral effectief bij jonge planten, omdat hun wortelstelsel nog niet volledig ontwikkeld is. U kunt een onkruidsteker gebruiken om de brandnetel te verwijderen en samen met de wortel uit de grond te trekken. Dit werkt het beste als de grond vochtig is.
2. De grond omspitten
Als een groot gebied overgroeid is met brandnetels, maai het dan af met een bosmaaier. Graaf vervolgens de grond om en verwijder alle wortels om nieuwe groei te voorkomen.
3. Brandnetels bestrijden met mulch
Voor deze methode heeft u een beetje geduld nodig. Maai de brandnetels zo laag mogelijk. Bedek de plekken vervolgens met zwarte mulchfolie of een dikke laag natuurlijke mulch (bijvoorbeeld schors). Het is belangrijk dat er geen licht meer doorkomt. Als na enkele weken alle brandnetels onder de laag zijn afgestorven, spit u de grond om en verwijdert u de wortels.
4. Bestrijdingsmiddelen tegen brandnetels
U kunt het biologisch afbreekbare concentraat Roundup® snel onkruidvrij (zonder glyphosaat) gebruiken om de eenjarige kleine brandnetel te bestrijden. Sproeien met Celaflor® gazon onkruidvrij Weedex® (art.nr. 8225) wordt aanbevolen tegen vaste brandnetels en brandnetels in het gazon. Zorg er bij het sproeien voor dat de behandeling doelgericht en selectief is, zodat er geen andere planten worden beschadigd.